De Johanneskerk

Op of nabij de plaats waar nu deze kerk staat zal reeds in het jaar 1176 een kerkgebouw hebben gestaan, omdat Heerde toen volgens de geschiedenis een zelfstandig kerspel werd. In de 15e eeuw werd de kerk gebouwd waarvan tot op heden de toren en het grootste deel van het koor, welke nu in gebruik is als consistorie, bewaard zijn gebleven.

De toren
De toren is een rijzig bakstenen bouwwerk uit de laatgotische periode, ten dele met tufsteen bekleed. In 1628 had de toren vermoedelijk een lange en enigszins slanke torenspits. Nadien werd de spits kennelijk veranderd, want in het jaar 1868, vertoonde de toren een korte, plompe spits. In 1869 werd deze spits afgebroken en werd er een klein houten spitsje op een afgeplatte en van een balustrade voorziene toren geplaatst. De gotische spitsbogen werden veranderd in rondbogen en ook de waterlijsten van de verdiepingen werden toen versierd met een rondboogfries. De architecten waren de gebroeders Koch te Kampen en Zwolle. In 1907 werd de torenspits wederom vervangen en werd de nu nog aanwezige spits op de toren geplaatst. Hiervoor werd zelfs de toren verhoogd en verbouwd in eclectisch-romaanse stijl. Deze verbouwing werd uitgevoerd door aannemer G. van Ark uit Heerde.

Het schip van de kerk
In verband met het toenemende aantal kerkgangers werd het oorspronkelijke gebouw in 1841 grondig verbouwd. Het schip van de kerk (het gedeelte tussen de toren en het koor) werd verbreed tot 17.50 m. Deze verbouwing geschiedde in de stijl van de zogenaamde waterstaatskerken en werd uitgevoerd onder architectuur van J. Verhoeven uit Harderwijk.

In 1923 werd het kerkgebouw wederom vergroot. Ditmaal volgens het ontwerp van architect H.A. Pothoven uit Amersfoort. Het schip van de kerk werd totaal afgebroken en daarna herbouwd in een kruisvorm met korte armen. Tevens werd het dak verhoogd en werden de entrees vergroot. De kap heeft een constructie van gelijmde houten spanten. Bij deze  verbouwing werd het oorspronkelijke koor drie meter ingekort en werd er een houten wand, met bovenin glas in lood, achter de preekstoel aangebracht. 

Tijdens deze verbouwing, die 4 maanden heeft geduurd, werd van het sloopmateriaal een noodkerk gebouwd. Totale kosten: f 77.000,-. Boven het orgel zijn de aftekeningen zichtbaar van de daklijsten zoals de dakhoogte van het schip is geweest tot 1841 en vanaf die tijd tot 1923. Het dak van het oude schip was lager dan dat van het koor, terwijl dit vanaf 1841 tot 1923 even hoog is geweest.

De klokken
Over de geschiedenis van de klokken is niet alles geheel duidelijk. Bekend is, dat de oorspronkelijke klokken in 1580 door de Gelderse overheid werden gevorderd. Voorts is bekend, dat in 1765 een tweetal kerkklokken door W. Voigt vergoten moesten worden om de toon ervan beter op elkaar af te stemmen. Deze twee klokken werden echter door de bezetter in de jaren 1940-1945 opgeëist.

Thans hangen in de toren wederom twee klokken. De kleine klok, die voor het halfuur- en het (15 minuten) kwartierslag zorgt, heeft het opschrift "Eijsbouts, Asten, 1933". Naar verluidt is deze klok afkomstig uit een Brabants klooster en in de oorlog door de Duitsers naar Heerde overgebracht.De grote klok zorgt voor het uur- en het (45 minuten) kwartierslag. Deze klok werd gegoten door de firma Van Bergen uit Heiligerlee en heeft als opschrift

"Nadat de torenklok in de bezetting '40-'45 door de Duitsers aan de kerk was ontnomen, wordt deze klok door samenwerking van burgerij en kerkvoogdij gegoten in het jaar onzes Heeren 1948"

De klokkenstoel bevindt zich op de tweede verdieping van de toren. Op die plek zijn ook de galmgaten zichtbaar. Het luiden van deze klokken geschiedt door middel van een in het uurwerk aanwezige schijf met daarin uitsparingen op de tijden dat de klokken moeten luiden. In 1970 werd in een der galmgaten van de toren een carillon aangebracht. Dit carillon, bestaande uit 18 Eijsboutsklokken, werd de Heerder burgerij geschonken door de bekende Arksfabriek uit Heerde.

De kerkklokken zijn hier te beluisteren (met dank aan Niels van der Giessen)

Het uurwerk
Het huidige uurwerk werd geïnstalleerd door stadshorlogemaker L.F.W. Völcke te Den Haag en is nog steeds op de 1e verdieping in de toren van de kerk te bewonderen. Dit uurwerk werd in het jaar 1884 in de toren aangebracht. De gewichten van dit uurwerk, die tegenwoordig automatisch worden opgewonden, kunt op de begane grond langs de wand zien hangen. De aandrijving van de wijzers geschiedt door middel van stangen, die vanuit het uurwerk omhoog gaan tot de op één na hoogste verdieping. Daar worden de stangen door een kruisvormige houten koker geleid naar de vier wijzerplaten aan de buitenzijde van de toren om de wijzers aan te drijven.

Het orgel
Van een orgel in deze kerk werd voor het eerst melding gemaakt tijdens de visitatie van de bisschop van Deventer in 1571/1572. Het tegenwoordige orgel is een orgel met een neobarokke kas, gebouwd in 1843-1845 door Johannes Holtgräve uit Deventer, mogelijk geassisteerd door de firma Scheuer uit Zwolle.

Dit van beelden voorziene orgel onderging in 1924 de eerste grote herstelbeurt, uitgevoerd door de firma De Koff uit Utrecht. Hierbij werd het orgel voorzien van een vrij pedaal. In 1964 onderging het orgel een renovatie en vond er een uitbreiding plaats door de plaatselijke orgelmakers van de firma Reil. Het orgel telt momenteel 34 stemmen, verdeeld over drie klavieren en een pedaal. In 1989 vond de laatste grote onderhoudsbeurt plaats en sinds januari 2014 is een volgende restauratie in voorbereiding.

Enkele jaren geleden heeft Dhr. Bert Gelderman, één van onze vaste organisten, een boekje samengesteld over de geschiedenis van het orgel. Dit boekje is tegen een geringe vergoeding van plm. € 5,- ( voor het orgelfonds)  te verkrijgen bij de kerkrentmeesters of tijdens de openstellingsdagen in de schoolvakantieperiode juli - augustus.

Bron: Brochure van het college van kerkrentmeesters van de Hervormde Gemeente te Heerde.